In de Volkskrant is op 25 mei 2023, onderstaand artikel gepubliceerd en we willen dat graag met je delen.
Het artikel is geschreven door Robert van de Griend. De fotografie is van Marcel van den Bergh.
De dierenarts wordt voor velen onbetaalbaar
‘Mensen moeten beseffen dat een huisdier een luxeproduct is’
Katootje heeft een gek plekje op haar neus. ‘Dat moeten we goed in de gaten houden’, zegt dierenarts Wabe Bakker, terwijl hij de 16-jarige lapjeskat bij haar kopje pakt.
‘Het zou een voorstadium van kanker kunnen zijn.’ In dat geval zou Katootje kunnen worden bestraald, legt Bakker uit aan de mevrouw die deze vrijdagochtend met het hoogbejaarde beestje naar zijn kliniek in Leusden is gekomen. ‘Maar daar hangt uiteraard een prijskaartje aan.’
De rood-zwarte poes, die zich zonder mauwen uitgebreid laat onderzoeken, blijkt ook last te hebben van oorsmeer.
Dat zou op een poliep kunnen duiden, zegt Bakker. ‘Daar kan ze aan worden geopereerd. Maar ook dat is kostbaar.’
Het baasje van Katootje lijkt te twijfelen. ‘Tja’, zegt Bakker, ‘ze is natuurlijk al oud. Dus die keuze laat ik aan u.’
Dierenarts Wabe Bakker met lapjeskat Katootje en haar eigenaar.
Lange tijd was Wabe Bakker (57) nauwelijks bezig met, zoals hij dat zelf noemt, ‘de economische kant van mijn werk’.
Net als het gros van zijn collega’s liet hij zich in zijn 30-jarige bestaan als dierenarts vooral door één ding leiden: dieren die iets mankeerden moesten zo goed mogelijk worden geholpen. Of dat nu in het weekend was, of midden in de nacht, maakte hem niet uit. Dat hij zich non-stop een slag in de rondte werkte en daar zeker in de eerste tien jaar van zijn praktijk amper iets aan overhield – ach, als die beesten er maar beter van werden.
Buitenlandse ketens
Tegenwoordig treffen de huisdierbezitters van Leusden een andere Wabe Bakker tegenover zich, als ze zijn behandelkamer betreden.
Een dierenarts die nog steeds zijn uiterste best doet voor alles dat blaft, miauwt of piept, maar ondertussen ook aan zijn ‘rendement’ denkt.
Eentje die ‘marktconforme’ prijzen vraagt voor zijn verrichtingen en spoedgevallen in de avonduren en weekenden standaard naar een dierenziekenhuis doorverwijst. Een dierenarts ook die buiten werktijd geestdriftig kan vertellen over de ‘paradigmashift’ in zijn vakgebied en hardop durft te zeggen dat ‘mensen geen idee hebben van wat diergeneeskunde eigenlijk kost’.
Zijn eigen gedachten over hoe een dierenkliniek dient te worden bestierd, raakten steeds meer aan het schuiven naarmate hij in de loop der jaren meer nascholingen over bedrijfsvoering ging volgen. Dat proces nam een vlucht in januari 2020, toen Bakker zijn praktijk verkocht aan de Zweedse keten Evidensia en zijn leven als zelfstandige verruilde voor een vast dienstverband. Door die stap ging hij niet alleen nog zakelijker naar zijn werk kijken, hij werd ook onderdeel van een ontwikkeling die zich steeds scherper aftekent in zijn branche.
Sinds enkele jaren worden Nederlandse dierenklinieken namelijk, soms met tientallen tegelijk, opgekocht door een handjevol buitenlandse ketens met grote investeringsfondsen achter zich. Die ketens, waarvan Evidensia en het eveneens Zweedse AniCura de voornaamste spelers zijn, laten ook overal in het land dierenziekenhuizen verrijzen die specialistische behandelingen uitvoeren en daarnaast de avond- en weekenddiensten van veel praktijken overnemen. Ongeveer eenderde van de ruim 1.200 huisdierenklinieken die Nederland rijk is, is inmiddels in buitenlandse handen. Twee weken geleden nog kreeg het Britse VetPartners in één klap 33 praktijken in bezit. Met een aankoopsom tussen de 70- en 80 miljoen euro betrof het de grootste transactie in de markt van de dierenzorg tot nu toe.
Al die overnames zijn niet zonder gevolgen: door de intrede van private equity is de wereld van de diergeneeskunde in razend tempo aan het vercommercialiseren. Dat leidt onder meer tot hogere tarieven; in de specialistische zorg en spoedzorg zijn die zelfs geëxplodeerd.
Die verhogingen komen boven op de kostenstijgingen waar huisdiereigenaren de afgelopen jaren al mee te maken kregen.
Organisaties die opkomen voor de belangen van huisdieren trokken al meermaals aan bel. Ook de Partij voor de Dieren is kritisch.
‘Noodzakelijke correctie’
Was de oude Wabe Bakker misschien gevoelig voor geweest voor die geluiden, vindt de nieuwe het maar ‘een slap verhaal’. Die wijst erop dat dierenartsen nog altijd vele malen minder verdienen dan huisartsen en tandartsen en zegt: ‘Ik begrijp dat klanten het niet leuk vinden dat ze nu meer geld kwijt zijn. Maar voor ons is dit een inhaalslag. Een noodzakelijke correctie.’
Als Bakker voorafgaand aan zijn spreekuur een rondleiding geeft door zijn kliniek, langs de gescheiden wachtkamers voor honden en katten, twee volledig uitgeruste operatieruimtes en een batterij aan geavanceerde apparatuur, wordt al snel duidelijk waarom hij zich maar wat graag liet inlijven door Evidensia.
Allereerst vanwege de financiële zekerheid die hem dat verschafte. ‘Ik had hiervoor een kleinere praktijk en heb in 2017 dit pand gekocht’, vertelt hij. ‘Daar heb ik me flink voor in de schulden moeten steken, waardoor ik het financieel heel zwaar kreeg. En toen vestigde zich ook nog een dierenwinkel in de buurt die tegen stuntprijzen ging vaccineren. Ik moest dus iets doen om het hoofd boven water te houden.’
Het aanbod van Evidensia om zijn praktijk over te nemen, kwam voor Bakker precies op het juiste moment. Ook omdat die constructie hem nog meer voordelen opleverde. Zo zou het bedrijf hem voortaan van de nieuwste medische machines voorzien en kon hij personeel, hulpmiddelen, expertise en patiënten gaan delen met andere klinieken binnen de keten. Daarnaast haalden de Zweden niet alleen de avond- en weekenddiensten van zijn bordje, maar ook de administratie en het personeelsbeleid.
Verder hoefde Bakker zich niet meer druk te maken over opvolging – een groeiend probleem in de Nederlandse diergeneeskundesector, waar sowieso al jaren een tekort is aan dierenartsen, waar steeds minder artsen ook ondernemer willen zijn, en waar de stijgende werkdruk er inmiddels toe heeft geleid dat bijna 17 procent van de net afgestudeerde artsen al binnen vijf jaar weer stopt.
Corona-huisdieren
En dan was er nog het aanbod aan cursussen en trainingen, die Bakker zouden helpen om zijn kliniek als een bloeiend bedrijf te gaan leiden. Geen overbodige luxe, zegt hij. ‘Ik heb tijdens mijn opleiding tot dierenarts nul uren bedrijfskunde gehad. Helemaal niks. Hetzelfde geldt voor de meeste van mijn collega’s. Veel klinieken werden jarenlang gedreven door mensen met een grote liefde voor dieren en geneeskunde, maar met weinig verstand van centen.’
Het was een kwestie van tijd voordat commerciële partijen in dat gat zouden springen. Nadat investeringsmaatschappijen zich eerder al op de tandartsen, huisartsen en fysiotherapeuten hadden gestort, konden de dierenklinieken bijna niet uitblijven. Ook de dierenzorg is een lucratieve groeimarkt. Telde Nederland in 2010 nog zo’n 30 miljoen honden, katten en andere gezelschapsdieren, nu al ligt dat aantal 4 miljoen hoger – een stijging die extra vaart kreeg tijdens de lockdowns in de coronacrisis.
Minstens zo aantrekkelijk voor investeerders is dat de Nederlandse dierenzorgmarkt sinds 1998 is vrijgegeven, waardoor klinieken en ziekenhuizen hun eigen prijzen mogen bepalen. Een instantie die toeziet op de tarieven, zoals andere medische sectoren die kennen, is er voor de diergeneeskunde niet.
Voor ketens als Anicura en Evidensia biedt het verwerven van klinieken ook nieuwe mogelijkheden om het dierenvoer van hun investeerders te verkopen. Anicura is voor een deel eigendom van Mars, dat zowel gevulde chocoladerepen als de hondenbrokken en kattensnoepjes van Royal Canin produceert. Evidensia is deels in bezit van Nestle, fabrikant van het voer van Purina. Ook bij Wabe Bakker staan de kasten naast de receptie vol met Purina-assortiment.
Keizersnee: 800 euro duurder
De vraag is hoe ver de verzakelijking van de diergeneeskunde kan gaan. Voor veel huisdierbezitters is de grens al lang bereikt. ‘De dierenarts wordt te duur’, klonk het de afgelopen tijd in menig consumentenrubriek. Verwonderlijk is dat niet. Mede door de vrijgegeven tarieven, de aanpassing van het btw-tarief op dierenzorg van 19 naar 21 procent in 2012, en de gestegen salarissen in de sector als gevolg personeelsschaarste zijn de prijzen voor een behandeling in een dierenkliniek de laatste jaren fors omhoog gegaan. Zo becijferde vergelijkingssite Dierenartskiezen.nl vorig jaar, na een onderzoek onder zeshonderd klinieken in opdracht van RTL Nieuws, dat de kosten voor de sterilisatie van een kat tussen 2019 en 2022 gemiddeld waren toegenomen van 125 euro naar 145,90 euro. Moest voor de sterilisatie van een kleine hond in 2019 zo’n 298 euro worden neergelegd, drie jaar later was dat ongeveer 35 euro meer.
De nieuwe ontwikkelingen in de dierenzorgmarkt stuwen de prijzen nog verder op, constateren deskundigen. De meeste klinieken die in handen komen van een buitenlandse keten rekenen al gauw een of meerdere tientjes extra voor een behandeling. En waar het voorheen gebruikelijk was dat dierenartsen een dubbel tarief vroegen voor spoedzorg in de avond of het weekend, factureren de ziekenhuizen van Evidensia en Anicura rustig het viervoudige van het reguliere bedrag, waardoor rekeningen tot in de duizenden euro’s kunnen oplopen.
Tekenend is dat Anicura op zijn website het advies geeft aan baasjes om hun pinlimiet te verhogen voordat ze hun dier uit het ziekenhuis komen ophalen. Bij sommige vestigingen van Evidensia kregen cliënten die werden geconfronteerd met hoge kosten tot een jaar geleden de suggestie aangereikt om een persoonlijk krediet af te sluiten, geld te lenen van vrienden of familieleden, of een crowdfundingsactie te beginnen.
Wabe Bakker ziet ook dat zijn cliënten soms ‘gigantische bedragen’ moeten uitgeven voor spoedzorg in het ziekenhuis. ‘Als ik in het verleden een keizersnee deed, dan kostte dat een klant zo’n 700 euro. Nu begint het bij 1.500 euro.’
En nee, geeft hij toe, bij de ziekenhuizen is dat niet alléén een noodzakelijke correctie. ‘Het zijn ook gewoon bedrijven die winst moeten maken. Maar waarom zou dat niet mogen?’
Hersenoperatie
Volgens Bakker raakt de discussie over de gevolgen van de ketenvorming vervuild door tendensen die al langer zichtbaar zijn in zijn vakgebied. Zoals de enorme aanwas aan mogelijkheden binnen de diergeneeskunde, waarvan het niveau inmiddels vergelijkbaar is met dat van de humane zorg. Hersenoperaties, chemokuren, kunstheupen, ook voor dieren is het tegenwoordig allemaal beschikbaar, maar gratis is het niet.
‘We zijn ook veel meer aan vroegdiagnostiek gaan doen’, zegt Bakker. ‘Toen we bijvoorbeeld begonnen met hartecho’s maken, ontdekten we ineens veel meer hartproblemen. Vroeger merkten we dat pas als dieren het benauwd kregen. Op zich een vooruitgang, maar daardoor zijn we wel sneller medicatie gaan voorschrijven. En dat moet worden betaald.’
Tegelijkertijd bespeuren dierenartsen een steeds verdergaande ‘humanisering’ van huisdieren. Bakker: ‘Ooit nam je een kat om muizen te vangen, tegenwoordig is hij onderdeel van het gezin. Baasjes willen nu de allerbeste zorg voor hun dier. Die zorg kunnen wij ook bieden, maar niet iedereen lijkt te begrijpen dat daar ook een tarief bij hoort.’
Inflatie
Wat het kostenvraagstuk in de dierenzorgmarkt niet eenvoudiger maakt, is dat door de inflatie het leven in zijn geheel een stuk duurder is geworden. Dat wreekt zich het meest bij minima. En laat dat nu net de groep zijn die volgens CBS-cijfers relatief veel honden en katten bezit: gemiddeld twee per huishouden.
Sinds het uitbreken van de energiecrisis wordt er door dit deel van de bevolking een alsmaar groter beroep gedaan op steunfondsen voor dierenzorg, zoals dat van Stichting Bevordering Huisdierenwelzijn. Vorig jaar kreeg die organisatie in totaal 240 aanvragen. Nu ligt dat aantal al 40 procent hoger.
‘Ik heb ook cliënten die een stuk of tien katten hebben, terwijl ze dat financieel helemaal niet kunnen dragen’, zegt Bakker. ‘Daar vind ik iets van.’
Laten inslapen
Blijft staan dat de diergeneeskunde door de komst van de grote ketens een transformatie doormaakt die alle huisdiereigenaren van Nederland in hun portemonnee raakt. Bakker denkt dat het einde van de prijsstijgingen in zijn sector voorlopig niet in zicht is. ‘We voeren nog steeds behandelingen uit waarvan de tarieven niet in verhouding staan tot de werkelijke kosten.’ Het wordt tijd dat huisdierbezitters naar zichzelf gaan kijken, vindt hij. ‘Mensen moeten zich gaan realiseren dat een huisdier een luxeproduct is.’
Verzekeren
Volgens de dierenarts zouden veel problemen worden opgelost als iedereen met een hond of kat zich voor zijn viervoeter zou laten verzekeren. In landen als Zweden en Engeland, waar Evidensia, Anicura en VetPartners hun hoofdkantoor hebben, doet ruim driekwart van de huisdiereigenaren dat. In Nederland ligt het aandeel op 5 procent. Bakker: ‘We verzekeren hier echt alles en zijn ouwe moer, maar bij een levend wezen doen we dat niet. En dan wel klagen dat de dierenarts zo duur is.’
Van hem geen kwaad woord over de invloed van buitenlandse opkopers op zijn branche, hij is een ‘uitgesproken fan’. Dat blijkt deze ochtend ook als er halverwege het spreekuur een spoedgeval wordt binnengebracht: Koekie, een bruin-zwarte Schildpadkat die volgens haar baasje is ‘ingestort’.
Ketenvorming
De 14-jarige poes is eigenlijk een patiënt van een andere kliniek binnen de keten, maar daar hebben ze vandaag geen tijd voor haar. ‘Wat is er dan met jou?’, zegt Bakker tegen de compleet roerloze Koekie, terwijl hij een stuk vacht bij haar wegscheert en bloed bij haar afneemt.
Als even later de testuitslagen binnenkomen, lijken die op een aandoening aan de galwegen te duiden. Dat betekent: opname op de intensive care in het ziekenhuis, sondevoeding en nader onderzoek. Kosten: 1.500 euro. Dat heeft het baasje van Koekie niet. Na enig overleg besluit hij de poes te laten inslapen.
Bakker ziet zijn gelijk bevestigd. ‘Dit was dus typisch zo’n voordeel van ketenvorming’, zegt hij als zijn spreekuur erop zit. ‘Door samen te werken, kunnen we patiënten sneller helpen. Of in dit geval: sneller uit haar lijden verlossen.’